ناصر تقوایی، یکی از بزرگترین فیلمسازان تاریخ سینمای ایران، کارگردانی است که آثارش همیشه فراتر از زمان خود جلوه کردهاند. او با نگاهی انسانمحور، اجتماعی و شاعرانه، دنیایی ساخت که از جنوب گرم ایران تا تهران خسته دهه پنجاه امتداد دارد. در این مقاله، نگاهی داریم به ده فیلم و اثر برتر تقوایی که هرکدام گوشهای از روح سینمای ایران را شکل دادند.
۱. ناخدا خورشید (۱۳۶۵)
شاهکار سینمای ایران و شاید نقطه عطف کارنامه تقوایی. اقتباسی از رمان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی، با فضایی جنوبی و بازی درخشان علی نصیریان. فیلم، قصه انسانهایی است که در تقابل با فقر، قدرت و دریا ایستادهاند. دیالوگها دقیق، میزانسنها فوقالعاده و نورپردازی یکی از بهترین نمونههای تاریخ سینمای ایران است. «ناخدا خورشید» نه فقط یک فیلم بلکه یک قله در درام و اقتباس ایرانی است.
۲. داییجان ناپلئون (۵۴–۵۵، مجموعه تلویزیونی)
اثری جاودانه که از رمان ایرج پزشکزاد اقتباس شد و تبدیل به یکی از محبوبترین سریالهای همه دورانها شد. طنز ظریف، شخصیتهای بهیادماندنی و نگاهی انتقادی به جامعه ایرانی بعد از جنگ جهانی دوم، داییجان را به اثری کلاسیک تبدیل کرد. تقوایی با دقت شاعرانه، فضای خانه سهراب و عشق لیلی و سعید را چنان تصویر کرد که هنوز بعد از نیم قرن، تازگیاش را حفظ کرده است.
۳. صادق کرده (۱۳۵۱)
اولین فیلم بلند تقوایی و اثری که شمایل سینمای جدی جنوب را شکل داد. داستان یک مرد یاغی در دل بیابانهای جنوب که رو در روی قانون و سرنوشت ایستادگی میکند. فیلم با ریتمی آرام و نماهای بلند، به روح عصیانگر انسان میپردازد؛ جایی میان عدالت شخصی و قانون اجتماعی.
۴. آرامش در حضور دیگران (۱۳۵۱)
یکی از فیلمهای مهم و جنجالی پیش از انقلاب، اقتباسی از داستان غلامحسین ساعدی. روایت فروپاشی یک خانواده نظامی که درگیر بحرانهای اخلاقی و اجتماعی زمان خود است. فیلم زبان نمادین و میزانسن کلاسیک دارد و نشان میدهد چگونه از نظم ظاهری، آشوب درونی زاده میشود. تقوایی در این اثر نگاهی فلسفی به ساختار قدرت دارد.
۵. ایران و ایرانیان (۱۳۴۹)
مستندی تحسینشده درباره سیمای زندگی مردم ایران در دهه پنجاه. فیلم با نگاهی زیباییشناسانه به فرهنگ، کار، شادی و رنج مردم ایران میپردازد و در عین سادگی، تصویری انسانی و جهانی از جامعه ایرانی ارائه میدهد. تقوایی در این مستند، پایههای نگاه انسانگرایانه خود را بنا گذاشت.
۶. باد جن (۱۳۵۲)
مستند درخشان درباره باورهای مردم جنوب و رابطه میان مذهب، خرافه و طبیعت. تقوایی با دقت مردمنگارانه خود، آیینهای بومی را بدون داوری به تصویر کشید. فیلم امروز از منظر مردمشناسی و تاریخ فرهنگ، یک گنجینه بیبدیل است و نشان میدهد چرا تقوایی علاوه بر سینماگر، یک متفکر فرهنگی بود.
۷. تنگسیر (۱۳۵۳)
بر پایه داستان صادق چوبک، با بازی خارقالعاده بهروز وثوقی. فیلم یکی از اولین آثار ایرانی است که مفهوم عدالت شخصی و خونخواهی را در قالب درامی انسانی روایت میکند. موسیقی، طراحی صحنه و فضاسازی بوشهر به گونهای است که هر قاب همانقدر شاعرانه است که خشمگین. «تنگسیر» نماد خشم فروخورده یک ملت در آستانه تغییر است.
۸. زنان جزیره قشم (۱۳۵۰)
یکی از بهترین مستندهای مردمنگارانه تقوایی. فیلم با تمرکز بر نقش زنان در جوامع سنتی جنوب، نشان میدهد چگونه کار، قدرت و هنر زنانه در فرهنگهای محلی تعریف میشود. نماهای مستند و لحن شاعرانه فیلم چنان صادقانهاند که امروز بهعنوان سند فرهنگی واقعی شناخته میشوند.
۹. دونده (بهعنوان مشاور هنری، ۱۳۶۳)
هرچند کارگردانی مستقیم با امیر نادری بوده، اما نگاه تقوایی در ساختار بصری و روایت انسانی «دونده» احساس میشود. فیلمی که روح جنوب، مبارزه و امید را با زبانی بینالمللی به تصویر کشید. تقوایی در این پروژه، تاثیرگذارترین مشاور هنری دهه شصت ایران بود.
۱۰. تمرین آخر، اپیزود استاد مشق (۱۳۷۱)
یکی از آخرین آثار تصویری تقوایی و نوعی خداحافظی شاعرانه از سینما. اثر، پیوند میان هنرمند و شاگرد را در قالب استعاری نشان میدهد؛ جایی که تقوایی خودش استاد مشق سینمای ایران است. فیلم با زبان مینیمال و نگاه متأملانه ساخته شده، و در هر پلانش، احترام به یادگیری و هنر دیده میشود.
سلام
تنگسیر کار امیر نادری هست نه تقوایی. متاسفانه از فیلم های نفرین و کاغذ بی خط هم اسمی نبردید.
تنگسیر ساخته امیر نادری است.
تقوایی به نظرم با داییجان ناپلئون تونست روح طنز و تلخی جامعه ایران رو همزمان با هم نشون بده کاری که هنوز کمتر کسی تونسته تکرار کنه. من بعد از 10 بار دیدن این سریال چند وقتیه دوباره دارم داییجان رو تماشا میکنم توی فیلو اگر کسی خواست میتونم براش بفرستم ویدیوهاشو ببینه.
یکی میشه یه کارگردان حرفه ای و وطن دوست مثل ناصر تقوایی و خونه نشین میشه، یکی ام میشه یه کارگردان عرب پرست و ضدایرانی مثل داود میرباقری که پروژه های آب دوغ خیاری تریلیاردی به پاش میریزن و اینم تا میتونه پروژه رو کش میده و ایرانی ها رو یه مشت مزدور وابسته به عرب نشون میده که توانایی تصمیمگیری برای خودشون ندارن و یه مشت آویزون و پاچه خوار اعراب هستن.
نمیدونم اون صحنه مختار که لشگر یزید میخواست با مکه بجنگه رو یادتون یا نه. تو لشگر یزید یه پهلوونی بود که دقیقا شبیه رستم دستان درستش کرده بودن. یعنی نوع ریشش، هیکل و بازوهاش و زره و همه چیش عین رستم شاهنامه بود. آقای کارگردان با این کارش میخواست بگه که آهاای ملی گراها و کسایی که دم از ایران و شاهنامه میزنید، از نظر من و اربابام، شما با یزیدی ها توی یه جبهه هستید و هیچ فرق برای مای شیعه نمیکنید. منم الان از طریق یه پهلوان پیزوری عرب ولی شیعه، میزنم پهلوان نامی شما رو که یه لشگر حریفش نبود و با یه ضربه شمشیر سربه نیست میکنم تا بگم که شماها و پهلوونتون در برابر یه بچه شیعه عددی نیستید. کارگردان خائن به وطن تو عمرم ندیده بودم که با دیدن میرباقری اینم برام مسجل شد. تازه مردک شروع کرده سریال زندگی یکی از بزرگترین خائنین به ایران به اسم سلمان فارسی رو داره میسازه. کسی که رفت و سیر تا پیاز اوضاع آشفته سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران و صاف گذاشت کف دست اعراب و کلی هم پیاز داغش و زیاد کرد تا اعراب برای گرفتن انتقام حقارتی که خسروپرویز در پاره کردن نامه شون و کلی بد و بیراهی که حقشون بود و حواله شون کرده بود وسوسه بشن و به ایران حمله کنن.
این آدم به این هم بسنده نکرد و نقطه ضعف ارتش ایران رو هم برای اعراب فاش کرد. گفت که نقطه ضعف فیل های ایرانی، زیر خرطومشون هستش و حیوون رو از اونجا زخمی کنید. در ضمن لشگر ایران یه ارتش کلاسیک و با ساز و برگ جنگی هستش که همین باعث میشه کند حرکت کنه. شماها به شکل چریکی و بزن در رویی، میتونید این ارتش کلافه و خسته کنید. این هم شکست یکی از پادشاهان ایران که اسمش تو شاهنامه اومده از یه بچه شیعه. قضاوت با خودتون.
جوگیر شدی دوباره
راجب سلمان فارسی اطلاعات خاصی ندارم ولی داوود میرباقری یک فیم داره به اسم آدم برفی که خیلی قشنگ مرام و معرفت مهاجرای ایرانی رو نسبت به مهاجرای کشورهای دیگه نشون میده . تک همون مختارنامه هم قشنگ نشون میده که قیام مختار کاملا وابسته به ایرانی ها بود و حتی نشون میده که ایرانی ها چجوری به شکل فجیعی قربانی نژادپرستی اعراب میشن و در آخر هم میگه شکست مختار به خاطر غیبت ایرانی هاس . تو کل سریال هم شیوه جنگی ایرانی ها همیشه منظم تر و بهتر از بقیه اس پس این که میگی سریال هاش ضد ایرانیه اشتباهه.
نخیر اونجا هم به سیاست های داخلی نمی پردازه که باعث کلی مهاجر شده و نشون می ده خارج بده داخل خوبه
البته فیلم بدی نیست .
دوم که ایرانی ها در اون فیلم وقتی ایرانی اند که شیعه و زیر فرمان مختار باشن.
در حالیکه ایرانی ها همواره سعی کردند هویتشون رو نگه دارن تازه اونم زمان بنی امیه (البته ایرانی هم کم نبوده اول اسلام بعد ایران میگفتند)
و اینکه اسم غلام شمر هم رستمه که سریال میگه شمر برای تحقیر ایرانی ها گذاشته این اسم رو
اما میبینیم این غلام طرفدار شمر است و حیله گرهپس این فرضیه که شمر اسم رستم رو گذاشته براش کنار می ره و همین تحقیر می مونه.
اصلا و ابدا هم شیوه جنکی ایرانی رو منظم تر نشون نمی ده که اگر می خواست نشون بده باید روی قدرت ساسانی که بیش از چهار قرن حکمروایی بر شرق داشت در دیالوگ یادآوری ها می کرد.
ایرانی ها قربانی نژادپرستی عرب می شن؟
با اجازت اون نژاد پرستی رنگ دینی داشت که میرباقری با وقاحت ازش رد کرد
عربا می گفتن
اسلام از ماست قرآن از ماست
ما هدایت شده ایم شما آتش پرستید
عربستانی هاپیش از شکست دادن روم و ایران نه پیشینه درخشانی در شکست دادن امپراطوری ها داشتن نه علم و نه ….
به این دین مینازیدند در حالیکه عرب ایران و یمن و سوریه تمدن داشتند که اشاره کردم.
بماند که ایرانی زیر ظلم نمی مونه
و ابومسلم خراسانی بنی امیه رو پرت کرد بیرون خودشم نامردی کشته شد
و در قرن چهارم مازندرانی های کشتی گیر
و شیردل به نام آل بویه
بغداد رو فتح و خلیفه رو کور می کنن
و تازه اندیشمند اسلامی که بهش میگن فلسفه اسلامی از این زمان ظهور می کنه
زرتشتی و مسیحی و شبعه و اهل سنت با هم در دربار دیلمیان بودند
در درباره عضدالدوله یا خسروپناه
بزرگترین شاه زمان خویش در جهان و از بهترین شاهان تاریخ ایران
این دیلمیان هم اصلا نژادپرست نبودند شیعه بودند اما نه به شکل صفویه
خیلی با صفویه فرق داشت
به هر حال برداشت ها متفاوته… شما فکر میکنی تو این سریال ایرانیا تحقیر شدن ولی من فکر میکنم خوب نشون داده شدن . به هر حال داوود میر باقری برای من آدم قابل احترامیه و تو ساخت سریال های تاریخی بزرگ تبحر داره . این که چرا فقط درباره تاریخ اعراب فیلم میسازه و درباره ایران نمیسازه خب من اهل این که به کارگردان بگم چرا راجب فلان چیز فیلم ساختی و راجب فلان چیز نساختی نیستم چون اینجوری میشم یک نسخه دسته چندم از همون سانسورچی ها و مسئولان ارشادی ضمن این که مخالفت های خود سیستم
هم با پرداختن به ملیت رو نباید نادیده گرفت . در مجموع من شاید از نظر ایدئولوژیک امثال میر باقری و حاتمی کیا رو نپسندم ولی توانایی شون تو سینما رو دوس دارم حد اقل از آدمی مثل ده نمکی که کاملا معلومه با دوربین گوشی هم نمیتونه فیلم بگیره بهترن.
بله تنها امتیاز میرباقری و حاتمی کیا و مجیدی
اینه از ده نمکی بهترند
و اصلا هم در کار تاریخی تبحر نداره نمونش بی سوادی نسبت به جنگای گذشته و بی مهارتی در پرداخت به صحنه های اکشن
آقای میرباقری داره از بیت المال و پول منوتو بر می داره و اینقدر هم طولش می ده تا هزار خلاف پشتش بشه
ضمنا با این اقتصاد وحشتناک
ساخت فیلمای چنین پرهزینه فقط شائبه پولشویی در ذهن میارن.
دارن کشور رو می خورن بعد شما می گی من نمیگم چه فیلمی بسازه یا نساز می شم سانسورچی
تو مقابل کارخانه تولید بی اخلاقی
هر کاری کنی اخلاقیست
ضمنا فیلمای ایشون بسیار ایدئولوژیکه
جناب حاتمی کیا هم که اون کایکاتور به وقت شام و خروج و …ساخته
بماند برای وقت دیگه
به من بود، پخش اون سریال مزخرف رو از تلویزیون ملی ممنوع میکردم!
بنظرم این آثار در آینده فقط باید برای مطالعه وقاحت ایدئولوژیک سازندگانشون حفظ بشن تا بعنوان بخشی از تاریخ مورد بررسی قرار بگیرن.
ارزش و فرم درست حسابی سینمایی هم ندارن و در بهترین حالت یه چیزی هستند در حد سریال های متوسط تلویزیونی غربی تو سالهای پیشا دوران طلایی تلویزیون که باز همونا خیلی شرف داشتند به این سریال ها چون هدفشون سرگرمی مخاطب هدفشون بود نه مغز شویی و توهین به مخاطب و توهین به شعور یه ملت!
اینکه چهارتا ست نسبتاً خوش ظاهر و کاربندی استاندارد درشون میبینی دیگه باید گفت ببخشید… میلیارد میلیارد پول که حیف اینها کردن، دیگه همونم نداشته باشن؟!
بله موافقم باهات دوست عزیز
چیزایی که میگی دروغه برو تاریخ بخون به اصحاب پیامبر توهین نکن بی سواد
در سپاه خود ساسانی هم عرب زیاد بوده و با مسلمانان جنگیدند. بعد سلطه اسلامم با قوم های دیگر ایران برابر خلیفه ها شیرمردانه ایستادند.
درباره میرباقری هم بات موافقم
و علاوه بر این ها صحنه های اکشن ابتدایی و کودکانه. حرافی جای دیالوگ.
خالی کردن شخصیت ها از عمق و سیاه و سپید کردنشون . نماهای اضافه و بیهوده .
توهین به قوم عرب و یکی گرفتن همه عرب ها با عربستان نشینان (در حالیکه مثلا عرب سوریه تمدن پالمیرا و عرب ایران تمدن اشکانی و ساسانی و…رو داشت. اولین باتری جهان به دست اشکانی ها در نزدیکی بغداد که پایتخت ایران بود ساخته شد) تمسخر اسطوره های ایران و تمدن ایران و ستایش هر کسی که شیعه است. قهرمان سازی از مختارو سانسور بخشهای مهم تاریخ از جمله نوع کشتن دشمنان.
همچنین طول دادن سریال و همکاری با پشت پرده نشینان برای سواستفاده از بالارفتن دلار و دیگر کارها که خودش پیگرد قانونی داره.
در قالب عاشق اهل بیت فرو میرن تاریخ رو کج و کوله میکنن و ثروت اندوزی و سرمایه گذاری در خارج میکنن
و به ریش هممون هم می خندن