نقد و بررسی فیلم مامور مخفی ( The Operative )

« مامور مخفی » نام جدیدترین اثری است که درباره ایران ساخته شده است. فیلمی که نخستین نمایش آن در جشنواره فیلم برلین بود که نتوانست نظر مساعد کارشناسان را به همراه داشته باشد. پس از آن نیز فیلم بصورت اکران بسیار محدود به نمایش درآمد و در نهایت نسخه ای ویدئوی آن منتشر شد. « مامور مخفی » اقتباسی است از کتاب یفتیک ریچیر آتیر، جاسوس سابق سازمان موساد که حتی در غرب نیز محتویات کتاب او با شک و تردیدهای فراوانی همراه بوده است.

داستان فیلم درباره جاسوسی به نام ریچل ( دایان کروگر ) است که برای سرویس جاسوسی اسرائیل ( موساد ) کار می کند. او پس از گذراندن چند ماموریت، از طرف این سازمان مامور می شود تا به ایران آمده و در پوشش یک معلم زبان، به یک شرکت تامین کننده قطعات الکترونیکی وارد شده و با فردی به نام فرهاد ( کاس انور ) ارتباط برقرار کند تا اطلاعات سری مهمی به اسرائیل منتقل کند اما…

شاید بهتر باشد برای درک بهتر وضعیت « مامور مخفی »، آن را با فیلم « آرگو » مقایسه کرد. اثری که توانست جوایز فراوانی از جمله اسکار را کسب کند و فارغ از محتوای عجیب اثر مذکور، از نظر رعایت المان های ژانر جاسوسی – تریلر ، اثری مهیج بود که بن افلک به خوبی توانسته بود تنش را در تمام دقایق فیلم حفظ نماید. « مامور مخفی » هم قرار بوده چنین وضعیتی داشته باشد و ما را با داستان پر فراز و نشیب یک جاسوس زن در تهران مواجه کند اما فیلم آشکارا در تمامی بخش ها دچار کمبودهای اساسی است که باعث می شود نتوانیم اثر را جدی بگیریم.

فیلمنامه « مامور مخفی » سرشار از اشتباهات مهلکی است که از آغاز فیلم برای تماشاگر قابل رویت است. اولین اشتباه فیلم به تصویر کشیدن نحوه ارسال ریچل به ایران است که فاقد جزئیات لازم است. فیلم در مقدمه سعی می کند اطلاعات مشخصی درباره ریچل به مخاطب دهد، مانند گذشته خانوادگی اش و ارتباط با پدرش که هرگز متوجه نمی شویم چه ارتباطی به قصه اصلی داشته که در طول داستان چندین بار بر روی آن تاکید می شود! در واقع مجموعه اطلاعاتی که فیلم در ابتدا از شخصیت اصلی داستان ارائه می دهد، کوچکترین تاثیری در شناخت و درک بیشتر ریچل ندارد چرا که قرار نیست در جریان قصه هم اشاره ای به آن شود.

« مامور مخفی » زمانی که وارد تهران می شود مشکلاتش دو چندان می شود. فیلم تلاش زیادی کرده تا بتواند فضای تهران را بازسازی نماید و در این راه بر طبق گفته سازندگان، ظاهراً فردی در داخل ایران با دوربین از شهر فیلمبرداری کرد و برای آنها ارسال کرده تا سازندگان بتوانند از آن تصاویر در فیلم استفاده نمایند. با اینحال اطلاعات سازندگان درباره جامعه ایران شباهت زیادی به نگاه های ژورنالیستی حاکم بر ایران دارد. در طول فیلم زمانی که ریچل می خواهد ایران را بیشتر بشناسد، به ذکر جزئیاتی درباره نحوه زندگی اش در ایران می پردازد و گفتگو با مردمی مهربانی که قصد دارند این نکته را اثبات نمایند که نگاه جهانی درباره آنها اشتباه است. در بخش دیگری از فیلم نیز فرهاد درباره زندگی دوگانه ایرانی ها صحبت می کنند که بسیاری از موارد ممنوعه را در خلوت خود انجام می دهند و در واقع دارای زندگی دوگانه هستند.

پیامهایی از این دست در قصه بصورت گل درشت بیان می شوند و کارکردی در قصه ندارند. به نظر می رسد که سازندگان قصد داشته اند چنین پیامهایی را مخابره نمایند تا اثرشان متهم به داشتن برچسب نگاه سیاسی نشود اما باید گفت فیلمنامه « مامور مخفی » آنقدرها هم هوشمندانه نیست که بتواند اثری مستقل از نگاه های سیاسی جامعه غرب به ایران باشد. فیلم در نهایت زمانی که به فرهاد و کسب و کار وی می رسد، مسیر اصلی خود را پیش می گیرد. فرهادی که نمی دانیم کیست و چه ارتباط با مقامات سیاسی دارد و تنها بصورت تک خطی، این اطلاعات به مخاطب ارائه می شود که او در حال انجام اعمال غیرقانونی مرتبط با فعالیت های هسته ای است!

« مامور مخفی » در ساختن شخصیت های داستان ضعف های فراوانی دارد. از ریچل که هیچ درباره او نمی دانیم گرفته تا آشنایی عجیب و غریب او با فرهاد که یکی از دم دستی ترین اتفاقات فیلم به شمار می رود. آشنایی که احتمالاً می بایست نقطه عطف داستان می بود و هوشمندی یک جاسوس را به تصویر می کشید، اینجا در کمال سادگی و با یک نگاه رخ می دهد! در طول فیلم هرگز مشخص نمی شود که چرا فرهاد که بصورت پیشفرض می بایست فردی باهوش باشد و توجه ویژه ای به ارتباطاتش با افراد مختلف داشته باشد، اینچنین ساده و پیش پا افتاده رفتار می کند و ریچل را وارد کار و خلوت و هرآنچه که نباید بداند، می کند!

ضعف های فیلمنامه زمانی برجسته تر می شود که ریچل به محل کار فرهاد وارد شده و به راحتی در آنجا به رفت و آمد می پردازد و در سکانسی عجیب و غریب، در دستشویی مخفی می شود تا در هنگام شب بتواند یکی حساس ترین اطلاعات کشوری را به سرقت ببرد! آن هم از اتاقی که هیچ حفاظ، دوربین مداربسته یا هر پروتکل حفاظتی دیگری در آن تعبیه نشده و به نظر می رسد که هر فردی که به شرکت وارد می شود می تواند به راحتی به آن ورود و خروج نماید! در این شرکت نگهبانی معتاد حضور دارد که معمولاً به استعمال مواد مخدر می پردازد و خیلی هم کاری به کار کسی ندارد! به همین جهت جاسوسِ فیلم به راحتی مانند یک رهگذر، به یکی از حساس ترین بخش های امنیتی وارد شده و اطلاعات را بدست می آورد!

اما عمده ضعف فیلم را شاید بتوان روایت غیرخطی آن برشمرد. تصمیمی عجیب که مشخص نیست تماشاگر از شنیدن صحبت های میان کارکنان موساد که در آن به ریچل اشاره می شود، باید به چه درکی درباره او دست یابد؟ این روایت غیرخطی زمان مفید فیلم را به شدت کاهش داده است. حضور ریچل در مراسم عروسی و اشاره به جزئیات عقد و ازدواج و مهریه و… نیز از سکانس های زائد اثر به شمار می رود که ضرباهنگ فیلم را دچار مشکل کرده است. به تمام این موارد باید سکانس حمل بمب از مرز ترکیه را نیز اضافه کرد که در آن فلسفه مسافت جغرافیایی ایران نیز زیر سوال می رود و منطق روایی اثر نیز با چالش جدی مواجه می شود!

« مامور مخفی » تولید شده تا توانایی های سرویس جاسوسی اسرائیل در ترور دانشمندان هسته ایران ای را به تصویر بکشد اما برای این منظور، تصمیم گرفته مستقیم به هدف نزده و به جای آن درامی انسانی را هم وارد ماجرا کند تا هدف خود را در لایه های پنهان فیلمنامه مخفی کرده و ظاهر آزادی خواهانه و نوع دوستانه ای را به خود بگیرد. اما فیلمنامه و کارگردانی اثر سطی تر از آن است که بتواند به انتقال این مفهوم منجر شود. « مامور مخفی » ضعیف و فراموش شدنی است و فارغ از انگیزه های سیاسی، حتی در خلق یک درام ساده هم ناتوان است. ما هرگز نمی توانیم رابطه میان ریچل و فرهاد را باور کنیم چراکه فیلم شخصیت هایش را وارد هیچ چالش مشخصی نمی کند تا تماشاگر به درک کاملی درباره آنان دست یابد. تنها چیزی که در نهایت از « مامور مخفی » باقی می ماند، حرکات موزون ” بابا کرم ” با اجرای خانم دایان کروگر است!

منتقد : میثم کریمی

این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت ” مووی مگ ” به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.

به خانواده بزرگ جامعه مجازی مووی مگ بپیوندید

مامور مخفی (The Operative)