سینمای کلاسیک : متروپلیس ( Metropolis )

داستان فیلم :

متروپلیس داستان شهری است آینده‌وار در سال ۲۰۲۶ میلادی که در آن انسان‌ها به دو دسته «اندیشنده» و «کارگر» تقسیم شده‌اند و دسته نخست در آسمان‌خراش‌های مجلل بالای زمین و دسته دوم در دالان‌های کارخانه‌ای زیر زمین ساکن هستند. فردر که با نحوه حکومت پدرش موافق نیست در ادامه داستان به دختری از طبقه پائین به نام ماریا دل می بنند اما…

کارگردان :

فریتز لانگ : غالبا در مقالاتی که راجع‏به کارگردانان سینما نوشته‏ می‏شود،یک نکته مهم یعنی«ریشه‏ها»فراموش می‏شود؛این‏ که افکار و دنیای یک فیلمساز از کجا نشات گرفته و در چه‏ شرایط زمانی و مکانی،بسط یافته است.

در حیطه بحث درباره یک کارگردان،این نکته کلیدی‏ است.به عنوان مثال در مورد فریتس لانگ باید روشن شود که‏ جهان‏بینی خاص او که بر تمام آثارش سایه افکنده،از کجا مایه‏ گرفته و چه شرایط زمانی و مکانی،باعث به وجود آمدن این‏ طرز تفکر و دنیای خاص او شده است.مقاله زیر به این مهم‏ اختصاص دارد؛مقدمه‏ای برای نزدیک شدن به دنیای لانگ و دل‏مشغولی‏هایش.

فریتس لانگ یکی از نوادر تاریخ سینماست،یکی از بهترین‏ فیلمسازان تاریخ سینما و جزو معدود کارگردانان بزرگ سینما که صاحب نظر و صاحب جهان‏بینی است.او علاوه بر این‏که‏ با شیوه‏های خاص خودش کار می‏کند،به عنوان یک خالق از نظر جهان‏بینی صاحب نظریه است و راجع‏به حیات،سرگذشت‏ و زندگی بشر نظر دارد.در کلیه فیلم‏های لانگ از اولین تا آخرین(و حتی پروژه‏های فیلم نشده)یک حرف ثابت تکرار می‏شود و پشت همه آنها یک جهان‏بینی خاص وجود دارد که‏ مختص لانگ است.این جهان‏بینی چیزی نیست که با مثلا ساعت‏ها فکر کردن یا هنگام فیلمبرداری به وجود آمده باشد. فضای سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی‏ای که لانگ در آن رشد کرده،سرمنشأ این جهان‏بینی است.به موارد برشمرده‏ شده،خصوصیات شخصی و خانوادگی او را هم باید افزود. برای رسیدن به سرچشمه اندیشه‏های لانگ،باید به حوادث‏ اواخر قرن نوزدهم،اوایل قرن بیستم نظر داشت؛به اتفاقاتی که‏ لانگ و هم نسلانش با آنها مقارن بوده‏اند.

لانگ فیلمسازی است که هنرپیشه‏ها،ابزار و ادوات فنی و به‏طور کلی همه چیز برایش مثل عروسک دست‏آموز است. (هیچکاک هم همین را در مورد خود می‏گوید؛درواقع به نوعی‏ حرف استادش را تکرار می‏کند)و اصلا هیچ چیز فی البداهه‏ وجود ندارد.لانگ در تمامی آثار خود(خصوصا در دوران اول) تمامی لوکیشن‏ها را علاوه بر این‏که بر روی کاغذ می‏کشید و شرح می‏نوشت،ماکت آن‏را هم می‏ساخت.عروسک‏هایی از تمام هنرپیشه‏ها درست می‏کرد و مسیر حرکت این عروسک‏ها را بر روی ماکت مشخص می‏کرد.فیلمسازان زیادی به این شیوه‏ کار کرده‏اند،اما هیچ‏کدام این مقدار دقت و وسواس‏ را نداشته‏اند.به عنوان مثال به‏طور کلی در سیستم سینمای‏ صامت این دقت و وسواس وجود داشته است،اما در لانگ به‏ نهایت خود می‏رسد.این میزان دقت و وسواس ناشی از تفکر جبرگرایانه لانگ است.این شیوه که همه چیز دقیقا چیده شده، ناشی از این است که لانگ معتقد است خودش توسط دیگری در این جهان چیده شده و اختیار مهمی از خودش ندارد،به همین‏ خاطر با ابزار زیر دستش هم همین کار را می‏کند.

لانگ،آدم بسیار جبری‏ای است و معتقد است که هیچ راه‏ گریزی وجود ندارد و بشر هیچ اختیاری ندارد.این به‏طور کلی‏ سیستم تفکر لانگ را تشکیل می‏دهد.به عقیده لانگ همه چیز به همین تلخی و سیاهی هست،نه این‏که او آنها را به این شکل‏ درآورده باشد.قصه‏های او سرد است و به سرگذشت محتوم‏ بشر می‏پردازد،سرنوشتی که خلاصی از آن وجود ندارد.سوالی‏ که پیش می‏آید این است که آدمی با این طرز تفکر،چطور می‏تواند حدود هشتادوشش سال زندگی کند و هیچ‏وقت به‏ فکر خودکشی نیفتد.راه‏حل خیلی خصوصی‏ای که در لانگ‏ وجود دارد،این است:عشق

لانگ به رابطه خصوصی عشقی بسیار معتقد است.البته این‏ راه‏حل دیگری را به ما به عنوان تماشاگرانش توصیه نمی‏ کند،چون در فیلم‏ها هیچ پایان خوشی وجود ندارد.اما خود لانگ آن نوع آدمی است که راه گریز از میان این میزان سیاهی‏ را فقط در عشق می‏بیند.

میزان این شومی و تلخی‏ای که لانگ به آن معتقد است،در مرگ خسته به روشنی دیده می‏شود.در این فیلم عاشق و معشوق هیچ فرصتی برای زندگی کردن باهم ندارند؛به محض‏ شروع زندگی از هم جدا می‏شوند و زن برای رسیدن به مرد چاره‏ای جز پذیرش مرگ ندارد؛برخلاف مرگ خسته،در مترو پلیس این شومی و تلخی در قصه عاطفی نیست،بلکه در مکان‏ و فضاست.تمامی محیط از قبیل شهر،خیابان‏ها و خانه‏ها،به‏ روی شخصیت‏ها فشار می‏آورند و راه‏های گریز را به روی‏ انسان‏ها می‏بندند.باز در این‏جا هم هیچ راه گریزی نیست. مثال دیگر فیلم«ام»است.قهرمان فیلم در دادگاهی به جانیان‏ می‏گوید:«اگر شما آدم می‏کشید به خاطر پول و دلایل مادی‏ دیگری این‏کار را می‏کنید،ولی اگر من آدم می‏کشم به این‏ خاطر است که نمی‏توانم آدم نکشم.»در واقع یک چیزی در درون این بیمار است،یعنی این آدم نمی‏تواند از خودش فرار کند.نتیجه هر سه فیلم یکی است:آدمی‏زاد هیچ راه فراری از بندهای دوروبرش ندارد؛یا بیمار روانی است،یا در مناسبات‏ کاری و اجتماعی مشکل دارد و یا در زندگی عاطفی.این تفکر شوم و تلخی که در لانگ وجود دارد،معنی نمی‏دهد مگر این‏که‏ احاطه کاملی بر زمان و مکان پرورش یافتن لانگ داشته باشیم، رمانتیسیسم آلمانی و وقایع جنگ جهانی اول و مکتب‏ اکسپرسیونیسم را بدانیم و…

چیزی که ما غالبا از رمانتیک در ذهن داریم،برای مثال دادن‏ یک شاخه گل به یک دختر خانم است،اما رمانتیسیسم آلمانی‏ اصلا چنین چیزی نیست.رمانتیسیسم آلمانی یعنی خیال‏بافی. یک ذهن رمانتیک آلمانی درست عکس یک ذهن حساب‏گر انگلوساکسونی انگلیسی است.انگلیسی‏ها می‏گویند هر حرفی‏ که زده می‏شود باید یک درآمد یا یک مناسباتی داشته باشد.در ذهن یک آلمانی قرن نوزدهمی اصلا چنین چیزی نیست.به‏ نوعی حتی مارکس هم یک رمانتیسیست آلمانی است.مارکس‏ هم به یک مدینه فاضله و اتوپیا فکر می‏کرد.مارکس بر روی‏ مناسبات اقتصادی از باب مدینه فاضله‏ای که در ذهن داشت‏ تأکید می‏کرد که کلا از یک رمانتیسیسم آلمانی سرچشمه‏ می‏گیرد.یک آدم رمانتیک آلمانی قرن نوزدهمی همیشه به یک‏ سرزمین بزرگ فکر می‏کند تا امکانات رفاهی بیشتری داشته‏ باشد.برای این‏که سرزمین بزرگی داشته باشد،به یک‏ قدرت‏مدار بزرگ احتیاج پیدا می‏کند،بنابراین ذهن رمانتیک‏ آلمانی قرن نوزدهمی،احتیاج به یک امپراتور دارد و امپراتور را به وجود می‏آورد،اما امپراتور اسباب رضایت آنها را فراهم‏ نمی‏کند،تا این‏که خودشان وسایلی فراهم می‏کنند تا امپراتوراز بین برود و دوباره هرج‏ومرج راه می‏افتد.در این هرج‏ومرج‏ همهء گروه‏ها سعی می‏کنند تا یک شخصیت قدرت‏مند دیگر به‏ وجود بیاید و در نتیجه هیتلر به هیچ‏وجه به زور سرکار نمی‏آید.آنها به دنبال مدینه فاضله هستند که هیتلر را به قدرت‏ می‏رسانند.آنها فکر می‏کردند که هیتلر می‏تواند آرمان‏های‏ سرکوفته جنگ جهانی اول را به عمل برساند.در 1862 تا 1890،بیسمارک با قدرت تمام در سرزمین پروس‏ حکم‏فرمایی می‏کند.(بعد از جنگ جهانی اول،اصطلاح آلمان‏ وارد فرهنگ واژه‏ها می‏شود.پیش از آن اتریش،آلمان،بخشی‏ از مجارستان و چکسلواکی،امپراتوری پروس را به وجود می‏آوردند.)بیسمارک به نوعی به هیلتر شباهت داشت،هدفش‏ یک چیز بود:تحقق بخشیدن رمانتیسیسم آلمانی.او می‏خواست‏ یک امپراتوری بسیار وسیع و پروپیمان داشته باشد.ویلهلم دوم‏ سعی می‏کند به آرزوهای بیسمارک در تحقق بخشیدن به‏ رمانتیسیسم آلمانی جامه عمل بپوشاند.ویلهلم دوم آنقدر سعی‏ می‏کند تا بالاخره جنگ جهانی اول به وجود می‏آید.به یک‏ معنی تفکر رمانتیک آلمانی باعث به وجود آمدن این جنگ‏ می‏شود.علت آن هم روشن است:جهان‏گشایی.نتایج جنگ‏ جهانی اول بسیار زیان‏بار است.این جنگ به کل،اروپا را به‏ شکل دیگری درمی‏آورد و لا اقل آلمان را به کل عوض می‏کند.

در کنار جنگ جهانی اول،اتفاق دیگری که می‏افتد رشد صنعت و ماشین است.درست است که انقلاب صنعتی به خیلی‏ قبل‏تر برمی‏گردد(اواخر قرن هجدهم و نیمه اول قرن نوزدهم)، اما واقعیت این است که تازه در این زمان هر آدم عادی متوجه‏ قضیه ابزار و صنعت می‏شود.یعنی به تدریج یک از خود بیگانگی و ترس از ماشین به وجود می‏آید؛ترس از این‏که‏ قدرت‏هایی به وجود می‏آید که درباره ما تصمیم می‏گیرد و ما نمی‏توانیم از عهده آنها بربیاییم.اکسپرسیونیسم زادهء تحول قرن‏ بیستم در آلمان و ترس از ماشین است.(همان‏طوری که‏ می‏دانیم اکسپرسیونیسم در هیچ کشور دیگری فرصت بروز پیدا نمی‏کند.)

در 1918 قرارداد ورسای بسته می‏شود که در آن آلمان‏ها موظف به پرداخت غرامت جنگ می‏شوند.بعد از جنگ تورم‏ اقتصادی نزدیک به 60 برابر می‏شود،عدم امنیت اجتماعی‏ شدیدی به وجود می‏آید و هیچ‏کس در امان نیست.(برای به‏ دست آمدن فضای عدم امنیت جامعه آلمان بعد از شکست جنگ‏ جهانی اول،مطالعه کتاب تخم مار،فیلمنامه‏ای از اینگمار برگمان به ترجمه خانم اختر اعتمادی،می‏تواند مفید باشد.)

آلمان شکست‏خورده در تمام مردم خصوصا روشنفکران یک‏ یأس و بدبینی به وجود می‏آورد.شکست بیسمارک،ترس از ماشین،از بین رفتن ویلهلم دوم و از هم پاشیدن امپراتوری که‏ آرزوی هر آلمانی است،جنگ جهانی اول و فجایعش(که حتی‏ خود لانگ هم در جنگ زخمی می‏شود)،همگی برای به وجود آمدن تلخی و بدبینی در مثلا آدمی چون فریتس لانگ کافی‏ است.

بعد از جنگ،سوسیال-دموکرات‏ها قدرت را به دست‏ می‏گیرند و جمهوری وایمار به وجود می‏آید.که عملا هیچ‏ موفقیتی به دست نمی‏آورند.حکومت آنها یک شکست کامل‏ است.چرا که اولا با نیروهای چپ تندرو و سلطنت‏طلب‏ها از داخل دچار مشکل بودند و ثانیا به خاطر جنگ باید غرامت‏ می‏پرداختند.آنها چهارده سال آلمان را در آنارشیسم فرو بردند و این زمینه‏ای را فراهم کرد که آرام‏آرام ملت آلمان بپذیرد که‏ احتیاج به یک منجی دارد و زمینه برای به وجود آمدن هیلتر مناسب می‏شود.

در نیمه دوم قرن نوزدهم اتفاق دیگری که می‏افتد به وجود آمدن فروید است.فروید به‏طور خیلی ساده،معتقد است که‏ آدم‏ها دچار یک مشکل بنیانی هستند و آن این‏که آدم‏ها حجاب‏ دارند،یعنی آدم‏ها،مناسبات و غیره دولایه دارند.یک لایه‏ درونی‏تر که دسترسی به آن سخت است و معمولا هم در آن‏ ناهنجاری وجود دارد.دیگری لایه بیرونی است که چیزی را نشان نمی‏دهد.در فیلم‏های لانگ چنین طرز تفکری را می‏بینیم، به عنوان مثال در فیلم‏های لانگ،قاتل‏ها،آدم‏های بسیار نازنین،مهربان و شیکی هستند.در ضمن لانگ به قدرت به‏ عنوان عامل مخرب بسیار معتقد است و می‏گوید قدرت تنها زمانی است که بتواند در آدم نفوذ کند،یعنی بتواند ذهن و حرکات کسی را کنترل کند.لانگ معتقد است بخشی از قدرت‏ ویران‏گر است که به تدریج یک آدم صاحب قدرت،روح‏ انسان‏ها را تسخیر می‏کند.بنابراین مهم‏ترین موضوع مابوزه‏ها قدرت از طریق هیپنوتیزم است.نکته جالب این‏جاست که در قسمت آخر مابوزه هم که حتی پانزده سال بعد از جنگ جهانی‏ دوم ساخته شده،باز این تفکرات ریشه‏ای لانگ بروز می‏کند.

کلیه اتفاقاتی که به آنها اشاره شد به‏طور بسیار بنیانی در لانگ ریشه می‏دواند و این ریشه‏ها چیزهایی نیست که مثلا با یک تحولی در زندگی از بین بروند و یا تغییر کنند.لانگ در 1965 قصد ساختن فیلمی به نام مرگ دختر تلفنچی را داشته‏ است که قصه آن‏را این‏چنین بیان می‏کند:«زنی که زندگی‏ می‏کند اما مرده است،چون در او عطشی برای عشق،تمنایی‏ برای یک زندگی واقعی نیست،هرچه هست فقط کار است.قبلا بر همین اساس قصه‏ای تحت عنوان‏”عشق شده کلمه‏ای سه‏ حرفی‏”نوشته بودم.این داستان را با غصه نوشتم.این روزها حتی‏ حرف زدن در مورد عشق برای تماشاگر مضحک است.»در آخرین نفس‏ها که او پیرمرد هشتاد ساله‏ای است،باز معتقد است که ما در بند هستیم و راه گریزی وجود ندارد.معتقد است‏ که یک دختر خانم جوان نه امکانی برای عشق و زندگی دارد و نه کسی را دوست دارد و نه کسی را دوست دارد.تنها درگیر کار است،همین.

منبع : مجله نقد سینما

بازیگران :

بریجیته هلم : او پس از بازی در فیلم « متروپلیس » به مدت چند سال به ایفای نقش در آثار صامت پرداخت اما با ناطق شدن سینما، در سال 1935 بازنشسته شد و تنها در سال 1978 در فیلم کوتاه «Wie im Traum » حضور پیدا کرد.

هلم در سال 1996 در کشور سوئیس درگذشت.

نکاتی که احتمالا درباره « متروپلیس » نمی دانید :

در فیلم 25 هزار مرد، 11 هزار زن بکار گرفته شدند.

با توجه به تورم، اگر « متروپلیس » در سال 2007 ساخته می شد، بودجه فیلم 200 میلیون می بود!

در زمان ساخت فیلم وضعیت اقتصادی و گرسنگی در آلمان به حدی بالا بود که تهیه کنندگان به راحتی توانستند 500 کودک را با وعده غذا به سر صحنه فیلمبرداری بیاورند و از آنها در فیلم استفاده کنند.

این فیلم تاثیر زیادی رو خالقین سوپرمن داشت بطوریکه که نام شهر زادگاه آن را از نام فیلم الهام گرفتند.

داستان فیلم در سال 2016 رخ می دهد!

لباسی که هلم در طول فیلم می پوشید به شدت او را آزار می داد و دچار مشکلات جسمی فراوانی کرده بود. اما کارگردان اصرار می کرد تا وی آن لباس را بر تن کند.

همسر کارگردان رابطه نزدیکی با رژیم نازی و اعضای ارشد آن داشت. آدولف هیتر و تمام اشخاص بلندپایه نازی از آشنایان همسرِ لانگ بودند.

فیلمبرداری یک سال و نیم به طول انجامید.

« متروپلیس » فیلم مورد علاقه آدولف هیتلر بود.

لانگ گفته بوده که ساخت فیلم را دوست داشته اما پس از پایان فیلمبرداری از آن راضی نبوده.

نسخه ای از این فیلم در سال 2001 احیاء شد که با کیفیت 2K قابل دسترسی است و جزئیات بسیار بیشتری از تصاویر را در اختیار تماشاگران قرار می داد.

زمانی که روتوانگ به فردرسن ربات را نشان می دهد، آن ربات یک بدلکار نیست بلکه خود بریجیته هلم است که در لباس ربات حضور داشت!

در جریان فیلمبرداری گاهی نوازنده پیانو سر صحنه می نواخت تا بازیگرها حس لازم را پیدا کنند!

فریتز لانگ اصرار داشت تا از آتش سوزی واقعی برای صحنه آتش گرفتن ماریای قلابی استفاده شود که این اتفاق باعث شد لباس بریجیته هلم نیز آتش بگیرد!

بازیگران اصلی فیلم در زمان ساخته شدن این اثر کاملاً گمنام بودند. هنریش جورج که یک بازیگر تئاتر بود، گوستاو فرونلیش یک ژورنالیست و بریجیته هلم 19 ساله هم هیچ فیلمی تا آن روز بازی نکرده بود.

تبلیغات چی معروف آلمان نازی جوزف گوبلز به شدت تحت تاثیر پیام فیلم و عدالت اجتماعی آن قرار گرفته بود.

نازنین آفاق

این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت ” مووی مگ ” به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.

به کانال رسمی مووی مگ در تلگرام بپیوندید!

متروپلیس : Metropolis