نقد و بررسی فیلم رما ( Roma )

آلفونسو کوآرون، کارگردان برجسته ای مکزیکی است که اغلب تماشاگران سینما در سالهای اخیر او را با شاهکار فضایی اش، « جاذبه » به خاطر می آورند که یکی از بهترین سینما در یک دهه اخیر نیز به شمار می رود. البته نبوغ کوآرون خیلی زودتر از « جاذبه » و با آثار دیگرش خصوصاً « فرزندان بشریت » به تصویر کشیده شده بود. اثری با فیلمبرداری و کارگردانی برجسته که در رده بهترین های سینمای جهان در سال 2006 قرار گرفت. کوآرون طی 12 سال اخیر، تنها دو فیلم موفق یعنی « جاذبه » و « فرزندان بشریت » را روانه سینما کرده بود و حالا با « رما » ، پس از پنج سال با نتفلیکس به عرصه فیلمسازی بازگشته است و اثری را روانه سینما کرده که بطور شگفت انگیزی شخصی است و از قراردادهای تجاری سینما در آن خبری نیست.

« رما » براساس خاطرات زندگی خودِ کوآرون در سالهای کودکی ساخته شده است. وی در خانواده ای مرفه در مکزیک رشد کرده بود و خدمتکاری به نام لیبو در منزل آنها کار می کرده که کوآرون بیشترین نزدیکی را با او داشته است. لیبو اهل روستایی فقیرنشین در مکزیک بود که در زمان 9 ماهگی کوآرون، به خانه آنها وارد شد و مسئولیت کارهای منزل و مراقبت از فرزندان را برعهده گرفت. لیبو فردی بود که برای کوآرون در شب قصه های مختلفی از جمله قصه زندگی خودش و زندگی روستایی اش را تعریف می کرد و در طول هفته او و دیگر فرزندان را به سینما محله می برد تا آنها در آنجا به تماشای فیلم بنشینند و اتفاقاً همین مورد سبب شد تا کوآرون به سینما علاقه مند شود. رابطه بسیار خوب میان لیبو و خانواده کوآرون حالا دستمایه ساخت فیلم سینمایی « رما » شده است. اثری که امضای صاحب اثر را به همراه دارد و تسلط و وسواس او برای ساخت آن بی نظیر بوده است.

داستان فیلم در سالهای 1970 و 1971 در منطقه ای تحت عنوان « رما » رخ می دهد و زندگی خانواده ای از طبقه متوسط جامعه را به تصویر می کشد. خانواده ای که در منزلشان خدمتکاری به نام نام کلئو (یالیتزا آپاراشیو ) کار می کند. رابطه خانواده با این خدمتکار بسیار محترمانه و دوستانه هست بطوریکه فرزندان این خانواده نگاهی مادرانه به کلئو دارند. کلئو نیز احساس آرامش فراوانی از حضور در کنار این خانواده دارد اما پس از اینکه بطور ناخواسته باردار می شود، اتفاقا مختلفی رخ می دهد و…

« رما » همانطور که در ابتدای متن اشاره شد، از سینمای تجاری و قراردادی هالیوود فاصله فراوانی دارد و خوشبختانه نتفلیکس این فرصت در اختیار کوآرون قرار داده تا ایده آل خودش را به مقابل دوربین بیاورد و به تصویر بکشد. نتیجه این شده که در تک تک لحظات و دقایق فیلم، فرم در بالاترین و خلاقانه ترین حد ممکن قرار دارد و باعث می شود تا تماشاگر میخکوب روزمرگی های زندگی کلئو و بچه های خانواده دکتر باشند. کوآرون حتی اجازه نداده تا یک صحنه در « رما » به بطالت بگذرد و بی اهمیت، و در راستای افزایش دقایق فیلم باشد.

اغلب نماهای فیلم بصورت مدیوم شات تصویربرداری شده اند به جز صحنه ورود ماشین دکتر به منزل که در آن ما چند نمای نزدیک عجیب و شاید تحقیر کننده می بینیم که قرار است بیانگر حال و روز دکتر و بطور خلاصه مردان داخل فیلم باشد. در « رما » ، این زنان هستند که وظیفه زندگی را بر دوش کشیده اند و این موضوع حتی در یکی از دیالوگ های فیلم زمانی که همسر دکتر به کلئو می گوید : « مهم نیست درباره زنان چه می گویند، ما همیشه تنها هستیم! » بصورت مطرح می شود. کوآرون بطور طعنه آمیزی هنگامی که دکتر قصد ورود به منزل با ماشینش را دارد، او را مستاصل از ورود نشان می دهد چراکه ابعاد ماشین او در تضاد با ظرفیت خانه است و این موضوع چندین بار مطرح می شود. به نظر می رسد که آن ماشین و دکتر هرگز نمی توانند خود را در جایگاه و مکان درست قرار دهند و همواره می بایست به درب و دیوار اصابت کنند تا هم خانه آسیب ببیند و هم ماشین!

دیگر شخصیت مرد داستان نیز پسرک مکزیکی با انبوهی از خشم و نفرت و کمبودهای عاطفی است. فردی که در یک صحنه مضحک، در مقابل کلئو از مهارت های رزمی اش استفاده می کند تا به این شکل به او ثابت کند که مرد است و ویژگی دارد که بتواند به آن افتخار کند. اما دیری نمی پاید که متوجه می شویم او از مفهوم هنرهای رزمی که آرامش و احترام و مسئولیت ضمیمه آن است، چیزی نمی داند و یکی از قربانیان جامعه آن زمان مکزیک است که در نبود شغل و فرهنگ و تربیت صحیح، تبدیل به یاغی شده که سرنوشت ترسناک و ناامید کننده ای در انتظارش است.

با اینحال، ما در « رما » ما با داستان برجسته ای مواجه نیستیم و فراز و نشیبی در آن به چشم نمی خورد. دقیقاً چیزی شبیه به زندگی همه ما که به ندرت در طول روزها و حتی ماه ها، اتفاق مهمی در آن رخ می دهد. این روزمرگی می توانست به یک تجربه کاملاً خسته کننده سینمایی منجر شود اما حضور کوآرون در پشت دوربین، این فرصت را در اختیار تماشاگران قرار داده تا با یکی از خلاقانه ترین و هنرمندانه ترین آثار سینمایی سال مواجه شوند که جزئیات تصویری در آن بی نظیر است و کمتر اثری را می توان در چند سال اخیر سینما یافت که تا این اندازه به فرم اهمیت داده باشد و استفاده درست و بهینه ای از آن بعمل آورده باشد.

در « رما » خبری از تدوین های لحظه ای و تکان های شدید دوربین و تغییرات متعدد زاویه نیست به سبک آثار روز سینما نیست. دوربین در جدیدترین فیلم کوآرون که اینبار خود او هدایت و فیلمبرداری فیلم را نیز برعهده داشته است، در سکانس های مختلف، در بهترین نقطه قرار می گیرد و بصورت پَن ( Pan ) تمام لحظات فیلم را ثبت می کند بی آنکه کوچکترین جزئیاتی را هدر دهد. اتخاذ چنین تصمیمی کمک شایانی به باورپذیری و هرچه بیشتر فیلم کرده و در مباحث فنی فیلمسازی نیز بار دیگر نشان از نبوغ ستایش برانگیز کوآرون در عرصه فیلمسازی دارد که مجموعه ای از موقعیت ها را تنها در یک نما و با چرخش دوربین به تماشاگر ارائه کرده.

کوآرون در پرداخت به جزئیات داستان نیز با وسواس کامل عمل کرده بطوریکه در تمام صحنه های فیلم می توان جزئیات فراوان تصویری را شاهد بود که از اشاره به برهه ای از تاریخ مکزیک گرفته تا سوژه های پس زمینه، با هدف مشخصی در داستان گنجانده شده اند. این جزئیات مخصوصاً در سکانس های بیرونی به مراتب بیشتر است و تماشاگر را در خود غرق می کند. در یکی از سکانس های فیلم ما با صحنه به دنیا آمدن کودک کلئو مواجه می شویم که در بیمارستان رخ می دهد. سکانسی استادانه که طی آن ما با نگرانی مادری مواجه می شویم که از سرنوشت فرزند خود بی اطلاع هست و ملتمسانه او را نظاره می کند تا متوجه شود آیا فرزندش می تواند به جامعه ویران شده مکزیک در آن سالها قدم بگذارد یا بی آنکه چشم باز کند از آن رخ می بندد. اجرای این سکانس با جزئیات فراوان، یکی از تکان دهنده ترین لحظات فیلم به شمار می رود.

شاهکار کوآرون را باید از نیمه های فیلم به بعد شاهد بود یعنی جایی که قصه از منزل خارج شده و به مکان های باز می رود. سکانس خرید گهواره کودک که در آن فیلم بُرشی به شورش خشونت آمیز مکزیک در آن سالها می زند و ما لحظاتی شاهد درگیری صدها انسان هستیم که به یکدیگر حمله ور می شوند. اجرای این سکانس استادانه و بی نقص انجام شده و امکان ندارد که چشمها را خیره نکند. در شاهکاری دیگر، کوآرون لحظه ورود کلئو به دریا را بدون استفاده از حقه های سینمایی به واقعی ترین شکل ممکن به تصویر می کشد و تماشاگر را همراه به کلئو، به داخل دریای نه چندان آرام می برد تا آرامش قلب او را بطور کامل بگیرد. بی شک می توان گفت که « رما » در بخش های های فنی و در راس آن فیلمبرداری، از بهترین های چند سال اخیر سینمای جهان است.

نقد و بررسی تصویری فیلم رما ( Roma ) را در برنامه « سینگرام » ببینید :

بازیگران نیز در « رما » بهترین عملکرد خود را داشته اند و جالب آنکه بازیگران اصلی هرگز تجربه حضور در مقابل دوربین را نداشته اند. کوآرون به منظور نزدیکی هرچه بیشتر چهره و حالت کلئو به لیبو، افراد زیادی را در روستاهای مختلف ملاقات کرد و در نهایت به یک معلم مدرسه رسید و برای راحتی کار او، دوستش را نیز به عنوان بازیگر جذب کرد تا این دو راحتی بیشتری در هنگام بازی مقابل دوربین داشته باشند. نتیجه تمرین ها و هدایت کوآرون، منجر به رقم خوردن یکی از بهترین بازیهای سینمایی سال توسط معلمی شده که هرگز مقابل دوربین نبوده. تجربه ای که بسیار سخت و طاقت فرسا بوده اما « یالیتزا آپاراشیو » و دیگران به خوبی از پس انجام آن برآمده اند.

« رما » را به واقع می توان یکی از چند اثر سینمایی شاخص سال برشمرد که مخصوصاً در فرم به کمال می رسد. تجربه جدید کوآرون میخکوب کننده است و مانند بُرشی از زندگی روزمره انسانهاست. هنر کوآرون در خلق این روزمرگی این بوده که در پس زمینه داستان، ما با اتفاقات گوناگونی مواجه می شویم که دارای جزئیات هستند. انقلاب و خشونت های مرگبار آن و انسان های فقیر در روستاها و خیابان های مکزیک و سخنرانی های سیاسی بی اهمیتی که صدای آن به گوش می رسد، همه از جزئیاتی حکایت دارند که کوآرون در « رما » با ظرافت تمام به تصویر کشیده است. شاید باید از لیبو تشکر کنیم که در سالهای دور، آلفونسو را به سینما می برد تا او با سینما و هنر فیلمسازی آشنا شود و در همان زمان بود که کوآرون با فیلم « Marooned » در سینما آشنا شد. فیلمی که بخش هایی از آن در « رما » نیز به نمایش در می آید و سالها بعد، الهام بخش این فیلمساز برای خلق « جاذبه » شد. کوآرون با « رما » به ما ثابت می کند که کسانی مثل لیبو یا همان کلئو، چطور زندگی می کنند و فصل های گوناگون روزگارشان به چه شکلی سپری می شود؛ زندگانی که شاید نام خدمتکار را بر آن بگذارند، اما تاثیرشان بی همتاست و فقط یکی از نتایج آن، خود کوآرون هست که حالا ادای دینی نیز به آنان کرده است.

منتقد : میثم کریمی

این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت ” مووی مگ ” به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.

به خانواده بزرگ جامعه مجازی مووی مگ بپیوندید

رما (Roma)