نقد و بررسی فیلم نابودی ( Annihilation )

« نابودی » نام اثری خواندنی از نویسنده مشهور، جف واندرمر می باشد. رمانی که نخستین قسمت از سه گانه « دامنه جنوبی » است و پس از انتشار توانست جایزه ادبی ارزشمند « نبیولا » را دریافت کند. این جایزه هر ساله به بهترین کتاب با محتوای علمی – تخیلی اهدا می شود و دریافت آن توسط واندرمر خیلی زود باعث شد تا اقتباس سینمایی از اثر مذکور در دستور ساخت قرار گرفته و روانه سینما شود. تا این لحظه نیز نشانی از ترجمه فارسی از کتاب مذکور در بازار ایران به چشم نخورده است.

داستان فیلم درباره زیست شناسی به نام لنا ( ناتالی پورتمن ) می باشد. فردی که سابقاً در ارتش فعالیت می کرده و حالا به همراه چند پژوهشگر زن دیگر به منطقه ای تحت عنوان « منطقه ایکس » اعزام شده اند تا سر از کار این منطقه مرموز و شوم درآورند؛ منطقه ای که طبیعت بسیار زیبایی دارد اما سراسر ناشناخته است و قوانین شناخته شده زیست بشری در آن چندان معنا پیدا نمی کند و بطور خلاصه، منطقه ایکس، محلی است که قوانین خاص خودش را دارد و …

آلکس گارلند با نخستین تجربه سینمایی اش به نام « فرا ماشین » ثابت کرد که دغدغه ای بیش از به تصویر کشیدن یک داستان تخیلی صرف با پیامهای ساده دارد. کارگردانی که به خوبی در اثر قبلی اش به ذهن شخصیت های داستان نفوذ کرده و آن را موشکافی کرده بود تا تحلیل رفتارها و تصمیماتشان را در تقابل با یک ربات غیر بشری را به تصویر بکشد. اثری که توانست نامزدی اسکار بهترین فیلمنامه را نیز برای او به ارمغان بیاورد و حالا گارلند در دومین تجربه سینمایی اش به سراغ اقتباس از رمان معروف « نابودی » رفته؛ رمانی که به ذهنیت او در نحوه به تصویر کشیدن سوژه های علمی – تخیلی نزدیک بوده است.

« نابودی » در نگاه اول شبیه به آثار تخیلی رایج هالیوودی می باشد. منطقه ای تحت سیطره نیرویی ناشناخته قرار گرفته که قبلاً برای گروهی که عازم آن شده بودند دردسر آفریده بود و حالا گروه جدید با علم به اینکه منطقه مذکور اصلاً قصد خوش آمد گویی به آنان را ندارد، به آن منطقه اعزام می شوند و در آنجا با اتفاقات مختلفی مواجه می شوند که حمله موجودات عجیب و غریب و ناشناخته، یکی از آنان است. اما تمام این موارد تنها بهانه ای است برای ورود مجدد کارگردان به حوزه ای که به آن علاقه داشته، یعنی بررسی ناخودآگاه ذهن شخصیت های داستان.

در « نابودی » اگرچه هیولاهای گوناگونی وجود دارند اما هدف از حضور آنها در تصویر شلیک و درگیری نیست، بلکه پرسش درباره ترس و وهم انسانیت است. اینکه آیا ترس زمانی خود را نشان می دهد که موجودی قدرتمندتر از فرد خود را به اثبات برساند و یا توهم ویرانگری است که باعث ترس ابدی در ذهن می شود؟ گارلند برای پاسخ به این پرسش و پرسش های بیشتری که در طول داستان شکل می گیرد، از روش انتقال پیام مستقیم به مخاطب خودداری کرده و در عوض تا می توانسته از زبان تصویر استفاده کرده بطوریکه حتی در دقایقی از فیلم رنگ و بویی شاعرانه به خود می گیرد. لحظاتی که کلام از حرکت باز می ماند و بجای آن تصویر تمام سهم را در فیلم در اختیار می گیرد تا با زبان خود، تماشاگر را وادار به تفکر نماید.

گارلند حتی برای روایت سینمایی خود از « نابودی » ، به ضرباهنگ رایج آثار تخیلی پایبند نبوده و با شیبی بسیار آرام مفاهیم خود را در طول داستان ارائه می دهد. اتفاقی که در روند فیلمسازی یک دهه اخیر چندان رایج نیست و استفاده از آن بیشتر به چند دهه گذشته باز می گردد. یعنی دورانی که آثاری نظیر « 2001 : یک ادیسه فضایی » اثر استنلی کوبریک با ریتم آهسته باور نکردنی به سینما پا گذاشت. اما « نابودی » در مقایسه با چنین آثاری بیشتر به « استالکر » آندری تارکوفسکی، فیلمساز برجسته روسی نزدیک است. با این تفاوت که اینبار در میان مفاهیم شاعرانه چند تایی حمله و شلیک و تیراندازی هم وجود دارد تا احتمالاً مخاطبین کم حوصله سینما از خیر تماشای اثر نگذرند!

البته « نابودی » ایراداتی هم دارد که از جمله آن وجود چند خرده داستان تا حد زیادی بی اهمیت است که می توانست به شکل بهتری به مخاطب ارائه شود. داستان لنا و پروفسور اگرچه به منظور ارائه اطلاعات در راستای شخصیت پردازی در فیلم به کار گرفته می شود، اما به نظر می رسد که در نحوه ارائه آن به مخاطب چندان دقتی به عمل نیامده و شاید بهتر می بود که این اطلاعات در مسیر اصلی داستان به مخاطب ارائه می شد تا وقفه در تمرکز مخاطب به داستان اصلی بوجود نیاید. دیگر شخصیت های مکمل نیز داستان نیز به مرحله بلوغ نمی رسند و تصویری که از آنها در قاب باقی می ماند بیشتر شبیه به یک تیپ است که به زودی هم فراموش می شوند.

ناتالی پورتمن در نقش اصلی فیلم بازی قابل قبولی از خود به نمایش گذاشته است و توانسته آنچه که در ذهن « گارلند » می گذرد را به خوبی در تصویر ارائه دهد. چالش های ذهنی او برای مخاطب قابل قبول است، هرچند که شاید می شد انتخاب بهتری برای ایفای نقش اصلی فیلم داشت. اسکار آیزاک که در اثر قبلی کارگردان نیز حضور داشت، اینبار در فیلم حضور دارد اما نقش او کمرنگ است چراکه تمام زمان در اختیار بازیگران زن می باشد.

« نابودی » علاقه مند است تا ذهن مخاطبش را درگیر کرده و او را به تفکر وا دارد و در این راه نیز موفق می شود. قطعاً تماشاگران بسیاری پس از تماشای فیلم سوالات بسیاری در ذهنشان درباره مفاهیم مطرح شده در داستان مطرح خواهد شد که پاسخ به آن مستقیماً به نوع نگاه مخاطب بستگی خواهد داشت و فیلم پاسخ مشخصی به آن ارائه نمی دهد. گارلند در جدیدترین اثر خود بار دیگر ذهن پرسشگر مخاطب را به چالش کشیده و او را مجبور به اندیشیدن درباره سوالات مهم در حوزه خودشناسی نموده است. از این حیث می توان « نابودی » را یکی از بهترین آثار علمی – تخیلی سال لقب داد؛ هرچند که ریتم کند داستان احتمالاً بسیاری از مخاطبین را ناامید خواهد کرد.

منتقد : میثم کریمی

این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت ” مووی مگ ” به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.

به خانواده بزرگ جامعه مجازی مووی مگ بپیوندید

نابودی : Annihilation