در سالهای گذشته خبرهای بسیاری درباره ساخت فیلمی درباره « کوروش بزرگ » ، نخستین پادشاه هخامنشی مطرح شد. در مقطعی اعلام شد که مرحوم علی معلم قصد ساخت فیلمی درباره کوروش بزرگ را دارد اما با درگذشت وی، اینبار نوبت به مسعود جعفری جوزانی بود که خبر ساخت اثری درباره این پادشاه هخامنشی را در رسانه ها مطرح کند. در ادامه خبرهای مختلف و اغلب عجیب و غیرقابل باوری از تیم بازیگران فیلم به گوش رسید ( مانند حضور آل پاچینو در فیلم! ) اما با گذشت زمان مشخص شد که به دلایل مختلف از جمله مشکلات مالی ، ساخت این پروژه منتفی شده یا حداقل تا زمان نامشخصی به تعویق افتاده است.
در این شرایط اما سینمای قزاقستان برخلاف سینمای ایران، اثر پرهزینه تاریخی را تهیه کرده و قرار است زندگی ملکه تومیریس یا تهم‌رییش ( به انگلیسی : Tomyris ) بپردازد. ملکه زنی که براساس روایتی تاریخی، سپاه او موفق به شکست سپاه کوروش شد و سر این پادشاه هخامنشی را از تن جدا کرد!
اینبار در گزارش ویژه مووی مگ، به فیلم « Tomyris » پیش از اکران رسمی پرداخته ایم تا از جزئیات فیلم بیشتر مطلع شویم. اما قبل بررسیِ فیلم، می بایست نگاهی به تاریخ داشته باشیم و ادعایی که فیلم مذکور براساس آن ساخته شده را بررسی نمائیم.
تومیریس کیست ؟
تومیریس ( که تهم‌رییش هم خوانده می شود و بخش نخست نام او در زبان فارسی به معنای ” دلاور ” است.) زنی از اقوام ایرانی و ایرانی زبان به نام « ماساگت ها » بود که گفته می شود در حدود سال 530 پیش از میلاد زندگی می کرده و فرمانروای قوم خویش بوده. پسر وی نیز اسپرگپش نام داشت که سپهبد سیاه تحت فرمانروایی مادرش بود. برخلاف مادر، درباره زندگی اسپرگپش اطلاعات چندانی در دسترس نیست.
ماساگت ها چه قومی بودند ؟
ماساگت ها یا به تلفط دیگر ماساژت ها، تیرهٔ سکایی صحراگردی بودند که براساس گفته های هرودوت ، در آسیای میانه زندگی می کردند. سکاها همواره در جنگ با نواحی مرزی ایران بودند و به قتل و غارت می پرداختند. در زمان آغاز به کار هخامنشیان در ایران، نبرد با آنها نیز ادامه یافت تا اینکه داریوش بزرگ حمله ای بزرگ علیه آنان انجام داد.
در مورد شیوه زندگی ماساگت ها اطلاعات چندان موثقی جز آنچه که هرودوت گفته در دسترس نیست. هرودوت درباره روش زندگی ماساگت ها گفته که آنها اغلب شیر می دوشیدند و یگانه پروردگارشان خورشید بوده است. آنها حتی برای خورشید اسب نیز قربانی می کردند چراکه معتقد بودن برای چابک ترین خدا می بایست چابک ترین حیوان قربانی شود!
آیا ادعا درباره شکست کوروش از سپاه تحت فرماندهی تومیریس ادعای درستی است؟
گفته می شود که کوروش بزرگ در حدود سال 539 پیش از میلاد از دنیا رفته است. بیشتر مورخان بر این اعتقاد هستند که کوروش بزرگ در هنگام نبرد با سکایی ها جان خود را از دست داده. در این خصوص چند ادعای مختلف وجود دارد که با هم بررسی می کنیم:
روایت هرودوت: در ادعای اول که هرودوت آن را بیان کرده و به نظر می رسد مبنای ساخته شدن فیلم « تومیریس » نیز همین ادعا باشد، گفته شده که کوروش پس از فتح بابل برای پایان دادن به طغیان ماساگت ها به شرق رود آراکس ( سیحون ) لشکرکشی کرد. برنامه کوروش این بود که در ابتدا با بیوه پادشاه سابق این منطقه یعنی ” تومیریس ” ازدواج کند اما تومیریس معتقد بود که هدف کوروش از این ازدواج، تسلط بر سرزمین تحت فرمانروایی اوست و به همین دلیل پیشنهاد کوروش را رد کرد. این تصمیم باعث حمله کوروش به منطقه شد و زمانی که آنها به رودخانه ای رسیدند که می بایست برای مقابله با سپاه سکاها از آن عبور می کردند، تومیریس به کوروش پیام داد که دو راه پیش روی دارد. اول اینکه از رود عبور کند و در سرزمین سکاها به جنگ با آنها بپردازد یا اجازه دهد لشگریان سکا از رود عبور کره و در خاک ایران به مبارزه بپردازند. کوروش پس از مشورت با فرماندهانش که اغلب موافق جنگ در خاک ایران بودند، در نهایت نظر کرزوس ( دایی مادرش ) را پذیرفت که معتقد بود باید در خاک سکاها جنگ صورت بگیرد. پس از این تصمیم لشگری به رهبری سپارگاپیس ( فرزند تومیریس ) توانست به بخشی از سپاه کوروش که از سپاه اصلی جدا شده بودند حمله کرده و آنها را شکست دهد. اما پس از اینکه سرمست از موفقیت شان در حال عیش و نوش بودند، سپاه کوروش از راه رسید و آنها را در حال مستی سرکوب کرد و سپارگاپیس را نیز اسیر کرد. پسر ملکه پس از اینکه از مستی بهوش آمد و خود را در زنجیر و اسیر کوروش دید، از وی تقاضا کرد که اجازه دهد زنجیر از دست و پای او باز شود که با موافقت کوروش همراه شد. سپارگاپیس نیز بلافاصله پس از آزادی به زندگی خود پایان داد تا این ننگ را هرچه زودتر با خود به گور ببرد!
پس از این اتفاق، تومیریس تمام لشگر خود را جمع کرده و با قدرت تمام به سپاه کوروش حمله می کند و در یک نبرد بسیار سنگین در نهایت سپاه ایران را شکست می دهد و کوروش نیز کشته می شود. پس از پیروزی، تومیریس فرمان می دهد که خیکی را پر از خون کرده و سر کوروش را از تن جدا کنند و به داخل آن بیندازند. تومیریس سپس می گوید : « هرچند من تو را در جنگ شکست دادم ولی تو را از راه تزویر مصیبتی به من وارد کردی و فرزندم را از من گرفتی. همانطور که گفته بودم، حالا تو را از خونخواری سیر خواهم کرد!»
داستان فوق، روایت هرودوت از مرگ کوروش بزرگ است که منبع الهام فیلم « تومیریس » شده است. البته که خود هرودوت هم گفته بود که درباره مرگ کوروش روایت بسیار زیاد است و مطمئن نیست که روایت او درست باشد.
روایت برس کلدانی : این مورخ یونانی برخلاف هرودوت معتقد است که کوروش نه در جنگ با تومیریس، بلکه در نبرد با قوم داها کشته شده ؛ قومی که در اطراف گرگان فعلی زندگی می کردند.
کتسیاس : پزشک و مورخ یونانی که به مدت هفده سال در دربار اردشیر به طبابت می پرداخت، دیگر مورخی است که گفته های او مورد بررسی تاریخ دانان قرار می گیرد. البته روایات او اغلب کاملاً متفاوت از نوشته های هرودوت است و از منظر سند تاریخی در رتبه پایین تری قرار می گیرد. وی درباره مرگ کوروش گفته که او با قومی به نام دِربیک به جنگ برخاست و در حین جنگ از روی اسبش بر زمین افتاد و یکی از لشگریان دربیک، با نیزه ای که به پایش می زند او را مجروح می کند. گفته شده که پس از این اتفاق، آمورگس ( پادشاه سکائی ها ) به کمک سپاه ایران آمده و در نهایت دربیک ها در جنگ مغلوب می شوند. اما کوروش به دلیل میزان شدت جراحات وارده پس از اینکه « کمبوجیه » را به عنوان جانشین خود انتخاب می کند، از دنیا می رود.
همانطور که بیان شد، حکایت کتسیاس با هرودوت کاملاً متفاوت است!
تروگ پمپه ای : در این میان روایت مورخ رومی هم وجود دارد که به نوشته های هرودوت نزدیک است با این تفاوت که اغراق در آن بسیار زیاد است! بر طبق نوشته پمپه ای، سپاه کوروش از ملکه ماساگت ها شکست خورد و در این جنگ تمام 200 هزار سپاه وی به قتل رسید! رقمی که به نظر می رسد ابداً قابل استناد نباشد.
کسنوفون : ادعای این مورخ که تحت عنوان « کوروش‌نامه » موجود است، اعتبار چندانی ندارد چراکه بسیاری از وقایع مندرج شده درباره زندگی کوروش ارتباطی به سالهای زندگی این پادشاه ندارد و مربوط به سالهای بعد از حکومت اوست! کسنوفون درباره مرگ کوروش بزرگ گفته که وی در خواب از مرگ خود مطلع می شود و پس از آن وصیت های خود را به دوستان و نزدیکان خود انجام می دهد و سپس از دنیا می رود!
داستان فیلم « تومیریس » درباره چیست ؟
همانطور که پیشتر اشاره شد، داستان فیلم درباه تومیریس، فرمانده ماساگت ها می باشد و داستان تبدیل شدن او به یک جنگجو و سپس فرماندهی سپاه و جنگ علیه کوروش بزرگ را به تصویر می کشد. داستانی که براساس روایت هرودوت از مرگ کوروش ساخته شده است.
سازندگان « تومیریس » چه کسانی هستند؟
آکان ساتایف (Akan Satayev ) که در سال 2012 از طرف هیئت داوران جشنواره بین المللی فیلم فجر برای ساخت « Zhauzhürek myng bala » سیمرغ بلورین دریافت کرد!
نکته جالب درباره فیلم آینکه نویسنده و تهیه کننده فیلم، دختر نخستین رئیس جمهور قزاقستان یعنی آلیا نظربایوا (Aliya Nazarbayeva ) است که از چهره های جنجالی این کشور محسوب می شود. علی رغم فعالیت های گسترده اقتصادی و فرهنگی خانم نظربایوا، بسیاری در قزاقستان بر این عقیده هستند که وی از طریق رانت و فسادهای مالی به موفقیت رسیده است.
آیا « تومیریس » فیلم مهمی خواهد بود؟
با توجه به اطلاعات و آمار و ارقامی که از فیلم منتشر شده، به نظر می رسد که « تومیریس » یکی از پرهزینه ترین فیلمهای تاریخ قزاقستان محسوب می شود. گفته شده که یک هزار لباس برای فیلم دوخته شده و در این میان تنها 20 لباس مختص شخصیت تومیریس تهیه شده است. همچنین 10 هزار سلاح سرد برای فیلم ساخته شده که روی هم رفته نشان می دهد با فیلمی پر هزینه و احتمالاً با بازاریابی بین المللی قدرتمند مواجه هستیم.
« تومیریس » چه زمانی اکران خواهد شد؟
ابتدا قرار بود فیلم در سال 2018 اکران شود اما به دلیل مختلف بارها نمایش فیلم به تعویق افتاده است. در حال حاضر اعلام شده که فیلم در تاریخی زود اما نامعلوم در سال 2019 اکران خواهد شد.
برای خواندن نقد فیلم « تومیریس » در سایت مووی مگ اینجا کلیک کنید.
میثم کریمی
این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت ” مووی مگ ” به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.
به خانواده بزرگ جامعه مجازی مووی مگ بپیوندید
